قزاقستان با ذخایر عظیم نفت، گاز و مواد معدنی، یکی از کشورهای استراتژیک آسیای مرکزی در حوزه انرژی و معدن است. این کشور با تولید روزانه بیش از ۱۰۸ میلیون بشکه نفت و ذخایر گاز بیش از ۳ تریلیون متر مکعب، تأمین‌کننده مهم انرژی در سطح منطقه و جهان است. همچنین، قزاقستان دارای بزرگ‌ترین ذخایر تنگستن، کروم، بوکسیت و اورانیوم در جهان است و بخش معدن بیش از ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.
در راستای تنوع اقتصادی، دولت توسعه زنجیره‌های پایین‌دستی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش تولید محصولات با ارزش افزوده بالا مانند مس، آلومینیوم و تنگستن را هدف‌گذاری کرده است. از سال ۲۰۰۵ تاکنون، ۱۶.۴ درصد از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (۶۷ میلیارد دلار) به صنعت فلزات این کشور اختصاص یافته است. همچنین قزاقستان منابع حیاتی برای باتری‌های خودروهای برقی مانند لیتیوم، نیکل، کبالت و گرافیت را توسعه می‌دهد و سیاست‌هایی برای تسهیل سرمایه‌گذاری و صدور مجوزهای جدید به اجرا گذاشته است.
منابع نفت و گاز قزاقستان
بخش نفت و گاز همچنان ستون فقرات اقتصاد قزاقستان باقی مانده است، اگرچه سهم آن در تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۲۳ به ۱۶.۲ درصد کاهش یافته است (نسبت به ۱۹.۵ درصد در سال قبل). با وجود کاهش تولید در برخی میادین قدیمی، دولت قزاقستان با رویکردی راهبردی در تلاش است تا با جذب سرمایه‌گذاری، توسعه فناوری‌های نوین، تنوع‌بخشی به مسیرهای صادراتی و حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، این بخش را تقویت کند.
🔹 تولید و ذخایر نفت
- تولید نفت ۲۰۲۴: ۸۴ میلیون تن (معادل ۱.۸ میلیون بشکه در روز)
- ذخایر نفت: ۳۰ میلیارد بشکه (قزاقستان در میان ۱۲ کشور اول جهان از نظر ذخایر نفتی قرار دارد)
- میدان‌های اصلی تولید: تنگیز، کاشاگان (فراساحلی در دریای خزر)، و کاراچاگاناک
🔹 تولید و ذخایر گاز طبیعی
- ذخایر گاز آزاد: ۱.۶ تریلیون متر مکعب در ۱۷۱ میدان
- گاز محلول در نفت: ۲.۱ تریلیون متر مکعب در ۲۴۲ میدان
- تولید گاز طبیعی در سال ۲۰۲۴: حدود ۲۸.۷ میلیارد متر مکعب
- پیش‌بینی ۲۰۲۵: افزایش تولید به ۲۹.۴ میلیارد متر مکعب
- چالش کلیدی: قیمت پایین گاز و هزینه بالای استخراج، مانع توسعه میادین جدید شده است
🔹 صادرات و مسیرهای انتقال
- رشد صادرات نفت: از ۷.۳ میلیون تن در اوایل استقلال به ۶۴.۳ میلیون تن
- مقاصد اصلی صادرات: چین و اتحادیه اروپا
- مسیرهای استراتژیک صادرات نفت:
- کنسرسیوم خط لوله خزر – نووروسیسک (از دریای خزر به بندر روسیه)
- خط لوله قزاقستان–چین
- خط لوله آتی‌راو–سامارا (۱۵۰۰ کیلومتر به جنوب غربی روسیه)
منابع معدنی
حجم تولید بخش معدن و متالورژی قزاقستان طی ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۲۴ به ۱۲.۵ تریلیون تنگه (معادل ۲۳ میلیارد یورو) رسید که نسبت به سال ۲۰۲۳ (۱۰.۸ تریلیون تنگه) رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. این بخش اکنون ۲۷.۹ درصد از کل تولید صنعتی کشور را تشکیل می‌دهد و متالورژی به‌تنهایی ۳۹.۴ درصد از صنایع تولیدی را به خود اختصاص داده است. سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی کشور در سال جاری ۱۲.۶ درصد بوده است.
در پی جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، قزاقستان بخشی از بازار صادرات متالورژی خود را از دست داده و اکنون به‌دنبال توسعه محصولات با ارزش افزوده بالاتر به‌جای صادرات مواد خام است.
🔹 موقعیت جهانی در بازار مواد معدنی حیاتی:
- روی: ۵٪ از بازار جهانی، با ۶.۷ میلیون تن ذخایر (رتبه ۷ جهان)
- مس: ۴٪ از بازار جهانی، ۲۰ میلیون تن ذخایر (رتبه ۱۱ جهان)
- سرب: ۲ میلیون تن ذخایر (رتبه ۸ جهان ازنظر ذخایرو رتبه 12 از لحاظ تولید )، تولید ۴۰ هزار تن در ۲۰۲۱
- نقره: سومین ذخایر بزرگ جهان، ۲.۷٪ از عرضه جهانی
- بوکسیت: ۱۶۰ میلیون تن ذخایر (رتبه ۱۱)، تولید ۴.۳ میلیون تن (رتبه ۱۰)
- نیکل: ۱.۵ میلیون تن ذخیره، ۲٪ از ذخایر جهانی (در میان ۲۰ کشور نخست تولیدکننده)
قزاقستان با منابع غنی معدنی و موقعیت ژئوپلیتیکی، در تلاش است جایگاه خود را در بازار جهانی مواد معدنی حیاتی تقویت کند.
منابع معدنی اصلی و جایگاه جهانی قزاقستان
افزایش جهانی تقاضا برای مواد معدنی حیاتی به‌ویژه با رشد بازار خودروهای الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر، فرصت‌های جدیدی را برای قزاقستان ایجاد کرده است. این کشور با برخورداری از منابع غنی همچون مس، روی، سرب، نقره، و همچنین ذخایر بالقوه نیکل، طلا، لیتیوم و فلزات نادر خاکی، در مسیر تقویت جایگاه خود در زنجیره تأمین جهانی قرار دارد.
🔹 روی
- ۵٪ از بازار جهانی
- هفتمین ذخایر بزرگ جهان (۶.۷ میلیون تن)
- هشتمین تولیدکننده بزرگ جهان (۳٪ از تولید جهانی)
- مقاصد اصلی: ترکیه، روسیه، چین
- شرکت‌های فعال: Kazzinc، KAZ Minerals
🔹 مس
- ۴٪ از بازار جهانی
- ذخایر تخمینی تا ۴۰ میلیون تن تا ۲۰۲۵
- مناطق اصلی: شرق و مرکز قزاقستان
- مقاصد صادراتی: چین، ترکیه، امارات
- معادن مهم: بوژشاکول، آکتوگای
🔹 سرب
- هشتمین ذخایر بزرگ جهان (۲ میلیون تن)
- دوازدهمین تولیدکننده (۴۰ هزار تن در ۲۰۲۱)
- تقاضای جهانی رو به رشد13.4 میلیون تن تا ۲۰۳۱
🔹 نقره
- سومین ذخایر بزرگ جهان (۲.۷٪ از بازار)
- ذخایر اثبات‌شده: بیش از ۳۷ هزار تن
- تولید سالانه: ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ تن
- افزایش تقاضای سبز تا ۹۰۰۰ تن تا سال ۲۰۳۰
- شرکت‌های فعال: Kazzinc، KAZ Minerals، Polymetal Vostochny
قزاقستان با سرمایه‌گذاری در توسعه ظرفیت تولید و فرآوری، می‌تواند به یکی از تأمین‌کنندگان کلیدی مواد معدنی حیاتی در مسیر گذار جهانی به اقتصاد کم‌کربن تبدیل شود.قزاقستان با برخورداری از ذخایر غنی بوکسیت، زغال‌سنگ و سنگ‌آهن، نقش قابل توجهی در زنجیره تأمین جهانی مواد اولیه صنعتی و انرژی دارد. این کشور ضمن تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های معدنی، در حال تثبیت موقعیت خود در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی است.
🔹 آلومینیوم و بوکسیت
- ذخایر بوکسیت: ۱۶۰ میلیون تن (رتبه ۱۱ جهانی)
- تولید ۲۰۲۳: ۴.۳ میلیون تن (رتبه ۱۰ جهانی)
- معادن اصلی: کراسنو-اکتیابرس و تورگای
- ذخایر جدید: کوکتال (تا ۱۵۰ میلیون تن)
- مقاصد صادراتی: ترکیه، ایتالیا، یونان
- سهم بازار جهانی آلومینیوم: کمتر از ۱٪
🔹 زغال‌سنگ
- ذخایر اثبات‌شده: ۲۹.۴ میلیارد تن (۲.۴٪ از ذخایر جهانی)
- تولید ۲۰۲۳: ۱۱۲.۷ میلیون تن
- مصرف داخلی: ۷۰٪ برق کشور از زغال‌سنگ تأمین می‌شود
- حوزه‌های اصلی: اکی‌بستوز (۱۰ میلیارد تن)، کاراگاندا (۶.۹ میلیارد تن)، تورغای (۵.۹ میلیارد تن)
- اشتغال‌زایی: بیش از ۲ هزار نفر در ۳۰ شرکت فعال
🔹 سنگ‌آهن
- ذخایر تخمینی: ۱۵ تا ۱۷ میلیارد تن (رتبه هشتم جهانی)
- تولید سالانه: حدود ۴۰ میلیون تن (کنسانتره و گندله)
- مناطق اصلی: کاستانای، کاراگاندا، آکمولا
- پروژه کلیدی: معدن لو مونوف با ذخایر ۷۴ میلیون تن، بهره‌برداری از ۲۰۲۷
- صادرات: عمدتاً به روسیه و چین
قزاقستان با توسعه معادن و زیرساخت‌های فرآوری، می‌تواند سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهد و نقش مهم‌تری در زنجیره تأمین صنایع سنگین و انرژی ایفا کند.
فلزات با پتانسیل صادراتی قزاقستان که هنوز به‌طور کامل بالفعل نشده‌اند
با افزایش جهانی تقاضا برای فلزات حیاتی در گذار انرژی، قزاقستان نیز در پی توسعه ظرفیت‌های بالقوه خود در حوزه صادرات فلزاتی است که هنوز به مرحله بهره‌برداری کامل نرسیده‌اند. دو مورد از مهم‌ترین این فلزات نیکل و لیتیوم هستند.
نیکل
- ذخایر: حدود ۱.۵ میلیون تن (۲٪ از ذخایر جهانی)
- معدن شاخص: معدن شوچنکو در شمال‌غربی قزاقستان، دارای ۱۰۴.۴ میلیون تن سنگ معدن با عیار ۰.۷۵٪ نیکل (معادل ۰.۷۸ میلیون تن نیکل فلزی)
- وضعیت تولید: روند نزولی از سال ۲۰۰۷، رتبه ۶۶ صادرات جهانی در ۲۰۲۳
- چشم‌انداز بازار: افزایش تقاضای جهانی به ۳.۹–۵.۸ میلیون تن تا ۲۰۳۰ و ۴.۸ میلیون تن تا ۲۰۵۰
- فرصت توسعه: تقویت موقعیت در زنجیره تأمین باتری خودروهای الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر
لیتیوم
- ذخایر شناسایی‌شده: ۷۵.۶ هزار تن
- کشف جدید ۲۰۲۴): معدنی با عیار ۵.۳٪ و ارزش تخمینی ۱۵.۷ میلیارد دلار در شرق قزاقستان(
- همکاری‌های بین‌المللی: مشارکت با آلمان، کره جنوبی و بریتانیا در اکتشاف و توسعه میادین
- افق بازار: رشد تقاضا به ۳۱۲–۷۲۱ هزار تن تا ۲۰۳۰
- قرارداد استراتژیک: توافق با اتحادیه اروپا برای تأمین مواد خام حیاتی (ارزش ۳ میلیون یورو)
قزاقستان با بهره‌برداری هوشمندانه از این ذخایر و جذب سرمایه‌گذاری‌های فناورانه می‌تواند از یک بازیگر منطقه‌ای به یکی از تأمین‌کنندگان کلیدی مواد اولیه در زنجیره اقتصاد سبز جهانی تبدیل شود.
فلزات نادر خاکی قزاقستان از سال ۲۰۲۰ تاکنون رشد چشمگیر ۴.۶ برابری در صادرات دلاری فلزات نادر خاکی را تجربه کرده و با اجرای برنامه‌ای جامع تا سال ۲۰۲۸، قصد دارد با سرمایه‌گذاری ۵.۳ میلیون دلاری از منابع بالقوه‌ای به ارزش ۴۶ تریلیون دلار بهره‌برداری کند.
طلا: قزاقستان با حدود هزار تن ذخایر اثبات‌شده طلا، در میان ۱۵ کشور برتر جهان از نظر ذخایر این فلز قرار دارد و در سال ۲۰۲۳ با تولید ۱۳۰ تن طلا، جایگاه ششم جهانی را کسب کرده است. در حالی‌که تقاضای جهانی طلا طی دهه اخیر تقریباً ثابت و حدود ۴.4 هزار تن در سال بوده، بیش از ۴۰ درصد از ذخایر طلای قزاقستان در مناطق شرقی کشور قرار دارند. استان‌های آکمولا و کاراگاندا نیز از نواحی مهم معدنی محسوب می‌شوند. مهم‌ترین معادن طلا در این کشور شامل واسیلکویه (RG Gold)، سوزدال (Nordgold)، کیزیل – باکیرچیک (Polymetal)، آلتینتائو کوکشتائو (KAZMinerals)، آکسو و ژولیمبت هستند.
کروم: قزاقستان با ۲۳۰ میلیون تن ذخایر کرومیت، بزرگ‌ترین دارنده ذخایر این ماده معدنی در جهان است و در رتبه نخست جهانی از نظر ذخایر کرومیت و بالاتر از آفریقای جنوبی (۲۰۰ میلیون تن) و هند (۱۰۰ میلیون تن) قرار دارد. بخش عمده ذخایر کرومیت این کشور در منطقه کمپیرسای واقع شده و دارای عیار بالای ۵۰ درصد اکسید کروم است. معادن مهم کشور شامل معدن یوزنو-کمپیرسای (بزرگ‌ترین ذخیره جهانی با عیار بالا) و معدن وسخود (۲۷.۱ میلیون تن با عیار ۴۸.۵ درصد) هستند. با تولید سالانه ۶.۷ میلیون تن کرومیت، قزاقستان حدود ۱۵ درصد از تولید جهانی را در اختیار دارد. شرکت Kazchrome بزرگ‌ترین تولیدکننده فروکروم با ذخایر ۲۲۱.۷ میلیون تن و شرکتDonskoyGokیکی از واحدهای اصلیkazchrome معدن فعال در منطقه آکتوبه از فعالان اصلی این صنعت محسوب می‌شوند.
کبالت: قزاقستان با در اختیار داشتن حدود ۵.۳ درصد از ذخایر جهانی کبالت، به یکی از کشورهای مهم دارنده این فلز استراتژیک تبدیل شده است. معدن گورنوستایسفسکویه در منطقه آبای با ذخایر ۴۲,۲۰۰ تن کبالت و عیار ۰.۰۴ درصد، از مهم‌ترین منابع این کشور محسوب می‌شود. قزاقستان همچنین ذخایر قابل توجه نیکل دارد و توسعه این معدن توسط شرکت KazNickel LLP انجام شده است. تولید سالانه کبالت در کشور حدود ۳۰۰ تن بوده، اما با توجه به رشد جهانی تقاضا در حوزه‌هایی مانند باتری‌های لیتیوم-یون و خودروهای برقی، انتظار می‌رود تولید و سرمایه‌گذاری در این حوزه افزایش یابد.
منابع معدنی کمیاب و گرانبها
قزاقستان با اعلام ذخایر چشمگیر شش فلز کمیاب شامل ۲.۴ میلیون تن تنگستن، ۱.۱ میلیون تن مولیبدن، ۷۵.۶ هزار تن لیتیوم، ۴.۶ هزار تن تانتالیوم، ۲۸.۸ هزار تن نیوبیم و ۲۸.۸ هزار تن باریوم تا سال ۲۰۲۴، جایگاه خود را به‌عنوان یکی از دارندگان اصلی مواد معدنی استراتژیک تثبیت کرده است. تاکنون ۹۸۷ کانسار مواد معدنی جامد شناسایی شده و وزارت صنعت قصد دارد تا سال ۲۰۲۶ بیش از ۲ میلیون کیلومتر مربع را تحت اکتشاف قرار دهد. در مناطق مختلفی مانند ترکستان، منگیستاو، کوستانای و قزاقستان مرکزی و جنوبی، ذخایر لیتیوم و فلزات کمیاب جدید در حال کشف هستند. همچنین، فلزات گران‌بهایی نظیر اسمیوم و کالیفرنیوم نیز با ارزش‌هایی بسیار بالاتر از طلا معرفی شده‌اند. با توجه به پیش‌بینی دو برابر شدن تقاضا برای لیتیوم و فلزات کمیاب، قزاقستان با توسعه فعالیت‌های اکتشافی و جذب سرمایه‌گذاری، در آستانه جهش در بازار جهانی این عناصر حیاتی قرار دارد.