دفتر بانک جهانی با استقبال از لایحه اصلاحات مالیاتی که در تاریخ ۹ آوریل ۲۰۲۴ در مجلس سفلای قزاقستان (مجلس پایین پارلمان) ارائه شد، آن را گامی مهم برای بهبود نظام مالیاتی کشور دانسته است. این لایحه از ابتدای سال 2026 اجرایی خواهد شد و هدف آن تقویت عدالت، کارایی و شفافیت در نظام مالیاتی است. مهم‌ترین موارد پیشنهادی در این لایحه به شرح زیر است:
۱. افزایش درآمدهای مالیاتی برای کاهش کسری بودجه
* نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی (GDP) در قزاقستان در سال 2024 تنها ۱۷.۷٪ بود، در حالی‌که میانگین این نسبت در کشورهای OECD حدود ۳۴٪ است.
* این اصلاحات با هدف تأمین مالی هزینه‌های ضروری بخش‌های اجتماعی و زیربنایی کشور طراحی شده‌اند.
۲. اصلاح نرخ‌ها و ساختار مالیات بر ارزش افزوده (VAT)
* نرخ استاندارد VAT از ۱۲٪ به １６٪ افزایش می‌یابد.
* نرخ کاهش یافته 10٪ برای برخی کالاها و خدمات ضروری مانند دارو، خدمات پزشکی و راه‌آهن اعمال می‌شود.
* نرخ معافیت صفر (۰٪) برای اقلامی چون مواد غذایی پایه، سوخت کشاورزی و انرژی گرمایشی در نظر گرفته شده است.
* هدف از این ساختار، حفظ حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و در عین حال افزایش درآمدهای مالیاتی است.
* با این تغییرات، پیش‌بینی می‌شود درآمد حاصل از VAT از 78 میلیون تنگه به 15 میلیون تنگه کاهش یابد، اما اثربخشی این مالیات بهبود یابد.
۳. افزایش عدالت در سیستم مالیاتی
* کاهش معافیت‌های غیرضروری و ناکارآمد برای افزایش بهره‌وری نظام مالیاتی.
* پیشنهاد حذف تدریجی معافیت‌های مالیاتی بی‌اثر و هدفمند کردن معافیت‌ها.
* مالیات بر ارزش افزوده (VAT) تا زمانی که معافیت‌های سیاسی باقی بمانند، کارایی و عدالت را کاهش خواهد داد.
۴. شناسایی و مالیات‌گذاری بر کالاهای مصرفی خاص
* افزایش مالیات بر کالاهای آسیب‌رسان به سلامت مانند الکل، دخانیات، نوشیدنی‌های شیرین و پلاستیک‌های یک‌بار مصرف.
* هدف از این اقدام، اصلاح رفتار مصرف‌کنندگان و کاهش هزینه‌های بهداشتی در آینده است.
۵. اجرای تدریجی مالیات بر کربن (Carbon Tax)
* برنامه‌ریزی برای اجرای مالیات بر کربن به منظور کاهش آلودگی و انطباق با چارچوب‌های بین‌المللی مانند سازوکار تعدیل کربن مرزی (CBAM).
* انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ درآمد حاصل از این مالیات به 1.9٪ GDP برسد، معادل 15 میلیارد دلار از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰.
۶. تمرکز بر مالیات بر دارایی و ثروت
* بررسی امکان اعمال مالیات بر خالص دارایی و ارث برای افزایش عدالت مالیاتی.
* پیشنهاد وضع مالیات بر سهام به‌ویژه برای ثروتمندان که بیشترین سهم از بازار سرمایه را در اختیار دارند.
* اصلاح مالیات بر املاک برای حذف تبعیض در ارزش‌گذاری معاملات ملکی.
تجربه کشورهای دیگر
* قزاقستان در حال الگوبرداری از کشورهایی مانند مکزیک، شیلی و کلمبیا است که اصلاحات مشابهی با موفقیت اجرا کرده‌اند.
* کشورهای آفریقایی نیز تجربه‌هایی در افزایش پایه مالیاتی شرکت‌ها و مالیات بر مصرف داشته‌اند که به بهبود درآمدهای عمومی منجر شده است.
نتیجه‌گیری بانک جهانی
بانک جهانی اصلاحات مالیاتی در قزاقستان را اقدامی مثبت و ضروری ارزیابی می‌کند که می‌تواند:
* از یارانه‌های غیرهدفمند بکاهد،
* عدالت اجتماعی را تقویت کند،
* از توسعه فراتر از بخش گاز و نفت حمایت کند،
* منابع مالی پایدار برای سرمایه‌گذاری‌های اجتماعی و زیربنایی فراهم سازد.
در مجموع، این اصلاحات قزاقستان را در مسیر همسویی با استانداردهای کشورهای در حال توسعه موفق قرار می‌دهد.