اقتصاد در هفته ای که گذشت- مورخ 7 تا 14 اسفند سال 1403
تشدید تنش‌های تجاری ایالات متحده
در تاریخ 14 اسفند 1403، ایالات متحده تعرفه‌ای ۲۵ درصدی بر واردات از کانادا و مکزیک اعمال کرد که نشانه‌ای از تشدید تنش‌های تجاری میان این کشورها است. این اقدام، واکنش فوری کانادا را به همراه داشت، به‌گونه‌ای که این کشور اعلام کرد طی ۲۱ روز آینده، تعرفه‌هایی بر بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار از کالاهای آمریکایی اعمال خواهد کرد. مکزیک و چین هنوز اقدامات متقابل خود را مشخص نکرده‌اند، اما کانادا تأکید کرده است که این تعرفه‌ها به‌طور تدریجی بر محصولات انرژی افزایش خواهد یافت. این تحولات، نگرانی‌ها درباره احتمال وقوع یک جنگ تجاری تمام‌عیار و تأثیرات آن بر بازارهای جهانی و اقتصاد ایالات متحده را افزایش داده است.
اعلام این تعرفه‌ها موجب افت قابل‌توجه شاخص‌های اصلی بورس شد. شاخص‌های S&P 500 و Nasdaq به میزان چشمگیری کاهش یافتند و سهام شرکت‌های کلیدی مانند انویدیا (Nvidia) و کونوکو فیلیپس (ConocoPhillips) با افت شدیدی مواجه شدند. در آسیا نیز، شاخص‌های نیکی ژاپن (Nikkei)، شاخص معیار تایوان و هانگ سنگ هنگ‌کنگ (Hang Seng) روند نزولی را تجربه کردند. در همین حال، ارزش دلار استرالیا و قیمت نفت خام به پایین‌ترین سطح خود رسید، در حالی که بیت‌کوین از اوج قیمتی اخیر خود با افت مواجه شد.
بازارهای آسیایی پس از واکنش‌های سنجیده کشورهای متأثر از این سیاست، از جمله اعمال تعرفه‌های متقابل توسط چین و کانادا، اندکی ثبات یافتند. ارزش دلار کانادا، پزوی مکزیک و دلار استرالیا کاهش یافت، در حالی که یوان چین توانست مقاومت کند. در ایالات متحده، بازده اوراق خزانه‌داری همچنان در حال کاهش است، در حالی که یورو و پوند استرلینگ در برابر دلار آمریکا تقویت شدند. علاوه بر این، قیمت طلا و نفت کاهش یافت، که نشان‌دهنده تمایل سرمایه‌گذاران به کاهش ریسک بود.
روابط تجاری ایالات متحده و اتحادیه اروپا
در تاریخ 8 اسفند 1403، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اعلام کرد که قصد دارد تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاهای وارداتی از اتحادیه اروپا اعمال کند. این تصمیم، بخشی از یک الگوی گسترده‌تر سیاست‌های تجاری حمایتی دولت ترامپ است. اتحادیه اروپا سومین شریک تجاری بزرگ ایالات متحده محسوب می‌شود و اعمال این تعرفه‌ها می‌تواند صدها میلیارد دلار مبادلات تجاری بین این دو منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از اقتصاددانان هشدار داده‌اند که چنین سیاست‌هایی می‌تواند موجب اختلالات گسترده در زنجیره تأمین در سراسر آمریکای شمالی و اروپا شود و در نهایت باعث افزایش قیمت مصرف‌کنندگان در ایالات متحده، مکزیک، کانادا و کشورهای اروپایی گردد.
توافق منابع معدنی بین ایالات متحده و اوکراین
در تاریخ 7 اسفند 1403، توافق‌نامه‌ای میان ایالات متحده و اوکراین منتشر شد که چارچوب همکاری‌های مشترک در سرمایه‌گذاری در منابع طبیعی اوکراین، از جمله عناصر کمیاب، نفت و گاز، و همچنین بازسازی این کشور را تعیین می‌کرد. این توافق به دنبال تقویت همکاری‌های اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری برای بازسازی اوکراین پس از تهاجم روسیه در سال ۲۰۲۲ بود. بااین‌حال، دیداری که قرار بود در 10 اسفند 1403 بین ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، و دونالد ترامپ برای امضای این توافق‌نامه برگزار شود، به‌طور غیرمنتظره‌ای بدون امضا پایان یافت. با این‌حال، زلنسکی در تاریخ 12 اسفند اعلام کرد که توافق بر سر منابع معدنی اکنون آماده امضا است، که نشان‌دهنده ادامه مذاکرات میان طرفین است.
چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی ایران
ایران در هفته گذشته شاهد تحولات سیاسی چشمگیری بود که بر محیط اقتصادی آن تأثیر گذاشته است. در تاریخ 13 اسفند 1403، محمدجواد ظریف، معاون رئیس‌جمهور ایران و برجسته‌ترین چهره اصلاح‌طلب، تحت فشار جناح‌های تندرو از سمت خود استعفا داد. ظریف، که یکی از معماران اصلی توافق هسته‌ای بود، به دلیل داشتن روابط نزدیک با غرب مورد انتقاد شدید قرار گرفته بود، به‌ویژه به دلیل داشتن تابعیت دوگانه فرزندانش. استعفای وی نشان‌دهنده کاهش تمایل ایران برای تعامل با غرب در شرایطی است که تحریم‌های ایالات متحده تشدید شده‌اند.
این اتفاق پس از استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد ایران رخ داد که به دلیل تلاش در تک نرخی کردن ارز و سعی در تغییر ریل گذاری ارزی ایران مورد نقد قرار گرفته بود، رخ داد. این تحولات شکاف‌های داخلی و چالش‌های اقتصادی ایران را که تحت تأثیر تحریم‌های سخت‌گیرانه ایالات متحده قرار دارد، برجسته می‌کند.
در واکنش به این چالش‌ها، ایران تلاش کرده است روابط خود را با متحدان استراتژیک تقویت کند. در 28 دی ماه 1403، ایران و روسیه معاهده همکاری جامع راهبردی را امضا کردند که هدف آن گسترش همکاری‌های اقتصادی، کاهش اثر تحریم‌های ایالات متحده و تعمیق روابط نظامی و سیاسی است. این توافق، که برای ۲۰ سال آینده تنظیم شده، حوزه‌های متعددی از جمله دفاع، مبارزه با تروریسم، انرژی، مالی و فرهنگی را پوشش می‌دهد.
علاوه بر این، شرکت هواپیمایی ایران‌ایرتور اعلام کرد که از تاریخ 12 بهمن 1403 پروازهای مستقیم بین تهران و پاریس را راه‌اندازی کرده است. این مسیر هفته‌ای دو بار با ایرباس A300-600 انجام می‌شود. همچنین، مسیرهای جدید به آلمان، اسپانیا و ایتالیا در ماه اسفند و فروردین 1403 راه‌اندازی خواهند شد که نشان‌دهنده تلاش‌های ایران برای تقویت روابط اقتصادی با کشورهای اروپایی علی‌رغم تحریم‌های جاری است.
تجارت جهانی و زنجیره‌های تأمین
حجم تجارت جهانی نسبت به هفته گذشته ۱.۲ درصد افزایش یافت که این رشد ناشی از کاهش گلوگاه‌های زنجیره تأمین در مناطق کلیدی بود. بندر لس‌آنجلس از افزایش ۷ درصدی حجم کانتینرهای جابه‌جاشده خبر داد که نشان‌دهنده بهبود کارایی لجستیکی است. بااین‌حال، کریدور دریایی دریای سرخ همچنان تحت فشار تنش‌های ژئوپلیتیکی قرار دارد و ترافیک دریایی در این مسیر نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۵ درصد کاهش داشته است.
اتحادیه اروپا توافق تجاری جدیدی را با کشورهای جنوب شرق آسیا اعلام کرد که بر اساس آن، تعرفه‌های وارداتی بر محصولات الکترونیکی و قطعات خودرو طی دو سال آینده ۲۰ درصد کاهش خواهد یافت. این اقدام انتظار می‌رود جریان‌های تجاری بین این مناطق را تقویت کند، جریانی که در حال حاضر سالانه ۴۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
بازارهای انرژی
قیمت نفت طی هفته گذشته نوساناتی را تجربه کرد و بهای نفت برنت در محدوده ۸۵ تا ۹۲ دلار در هر بشکه در نوسان بود. این بی‌ثباتی عمدتاً تحت تأثیر مذاکرات اوپک پلاس در مورد کاهش تولید و افزایش تقاضا از سوی بازارهای نوظهور قرار داشت. اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) اعلام کرد که ذخایر نفت خام این کشور با کاهش ۲.۳ میلیون بشکه‌ای مواجه شده که بیشترین میزان کاهش در شش هفته اخیر است و نشان‌دهنده تقاضای فراتر از انتظار بازار است.
قیمت گاز طبیعی در اروپا با کاهش ۸ درصدی همراه شد که این کاهش ناشی از دمای بالاتر از حد میانگین و کاهش نیاز به گرمایش بود. در همین حال، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر رکورد جدیدی را به ثبت رساند و طی هفته گذشته ۱۲ میلیارد دلار در پروژه‌های خورشیدی و بادی در سراسر جهان سرمایه‌گذاری شد که نسبت به هفته قبل ۲۵ درصد افزایش نشان می‌دهد.
بازارهای سهام و درآمد شرکت‌ها
بازارهای سهام جهانی هفته را با روندی متفاوت به پایان رساندند. شاخص Euro Stoxx 50 به دلیل نگرانی‌ها درباره هزینه‌های انرژی ۰.۶ درصد کاهش یافت. در آسیا، اعلام بسته محرک اقتصادی ۱۴۰ میلیارد دلاری چین برای تقویت مصرف داخلی باعث شد شاخص شانگهای کامپوزیت ۲.۵ درصد افزایش یابد.
گزارش‌های مالی شرکت‌ها نیز برجسته بود و شرکت‌های بزرگی مانند اپل، تسلا و سامسونگ نتایج فصلی قوی‌ای را گزارش کردند. درآمد اپل نسبت به سال گذشته ۱۲ درصد افزایش یافت، درحالی‌که میزان تحویل خودروهای برقی تسلا در این فصل به رکورد ۵۵۰ هزار دستگاه رسید.
تحولات ژئوپلیتیکی
تنش‌های ژئوپلیتیکی همچنان بر احساسات اقتصادی تأثیر گذاشت. ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌های جدیدی را علیه روسیه اعمال کردند که بخش‌های فناوری و دفاعی این کشور را هدف قرار می‌دهد. در واکنش، روسیه اعلام کرد که همکاری‌های اقتصادی خود را با چین گسترش خواهد داد و پیش‌بینی می‌شود حجم تجارت دوجانبه دو کشور در سال 1404 از ۲۵۰ میلیارد دلار فراتر رود.
در خاورمیانه، تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها در نوار غزه پیشرفت‌هایی داشت و مصر موفق به میانجی‌گری یک توافق آتش‌بس موقت شد. این تحول نگرانی‌ها در مورد اختلالات احتمالی در تجارت منطقه‌ای و عرضه انرژی را کاهش داد.